بررسی چندمعنایی برخی حروف اضافه مکانی در زبان فارسی با رویکرد معنی شناسی شناختی

هدف پژوهش حاضر بررسی معانی مختلف حروف اضافه ی مکانی روی، از، در، به و تا از منظر معنی شناسی شناختی بود. در همین راستا رویکرد چندمعنایی قاعده مند تایلر و ایوانز (2003) برای تحلیل داده ها برگزیده شد و ابزار به کارگرفته شده، ابزار معنی شناسی شناختی بودند؛ مانند ابزارهای طرح واره های تصویری، چیرگی معنایی و شبکه ی معنایی. درجهت نیل به این هدف داده ها از متون فارسی و مکالمات روزمره ی فارسی استخراج و با به کارگیری رویکرد ذکرشده مورد تحلیل قرارگرفتند. مطالعه ی دقیق حروف اضافه در زبان فارسی می تواند گامی درجهت شناخت پیچیدگی های زبان فارسی و کمکی درجهت تبیین صحیح ساخت زبان فارسی باشد. مطالعه ی حروف اضافه از منظر زبان شناسی شناختی، در کنار دیگر رویکردهای زبان شناسی، می تواند بستری درجهت نیل به هدف بالا باشد. مطالب نوشته شده در پنج فصل به شرح زیر سامان داده شدند: فصل اول به کلیات و روش تحقیق اختصاص یافت و پرسش های مطرح در این پژوهش از این قرار بودند که در چارچوب معنی شناسی شناختی، معانی حروف اضافه ی مکانی چگونه شکل می گیرند و نیز این که استعاره چه تأثیری می تواند بر چندمعنایی داشته باشد. در فصل دوم، پیشینه ی تحقیق و پژوهش هایی که توسط زبان شناسان و پژوهشگران ایرانی و غیرایرانی دررابطه با چندمعنایی صورت گرفته مطرح شدند. در فصل سوم، چارچوب نظری تحقیق، علوم شناختی، زبان شناسی و معنی شناسی شناختی و همچنین اصول اصلی و مبانی معنی شناسی شناختی بررسی گردید و پس از آن به چندمعنایی قاعده مند و روش تایلر و ایوانز (2003) برای تعیین معانی متمایز یک حرف اضافه پرداخته شد. در فصل چهارم یعنی بخش تحلیل داده ها نیز معانی متمایز حروف اضافه ی فوق الذکر و نحوه ی شکل گیری این معانی تبیین و شبکه ی معنایی آن ها ترسیم شد. و سرانجام در فصل پنجم که فصل نتیجه گیری است، نتایج حاصل مشخص کرد که این حروف اضافه دارای معانی مختلفی هستند که همه از یک معنی واحد مشتق شده و شبکه ای به هم پیوسته را تشکیل می دهند و در پاسخ به پرسش های مطرح در این پژوهش مشخص گردید که تمامی مفاهیم متمایز یک حرف اضافه به طور نظام مند و باتوجه به ملاک های تایلر و ایوانز (2003)، یعنی وجود معنایی اضافه بر معنای موجود در مفهوم اولیه و نیز مستقل بودن از بافت، از صحنه ی نخستین و مفهوم اولیه مشتق می شوند. همچنین نشان داده شد که استعاره یکی از خاستگاه های چندمعنایی است؛ چراکه مشخص گردید کاربردهای مجازی حروف اضافه موجب انباشت معانی استعاری بر تنها معنای صریح این حروف اضافه شده و منجر به چندمعنا شدن آن ها می شوند. درواقع، معانی مشتق حروف اضافه در چندمعنایی حاصل بسط استعاری معانی مرکزی اند.